Začepljene vratne krvne žile: uzroci, simptomi i liječenje

Središnji živčani sustav je jedan od metabolički najaktivnijih sustava. Moždano tkivo energiju dobiva isključivo oksidacijom glukoze te zahtijeva obilnu i stabilnu opskrbu krvlju. Protok krvi kroz mozak iznosi otprilike 750 ml u minuti. Zbog tako velikih potreba mozak krvlju opskrbljuju dva sustava: dvije karotidne i dvije vertebralne arterije koje su međusobno povezane kroz ogranke.

Kardiovaskularne bolesti uzrokuju 45% smrtnosti u Europi. U razvijenim zemljama moždani udar predstavlja jedan od najvažnijih uzroka mortaliteta i trajnog invaliditeta. Pretpostavlja se da je jedna četvrtina svih tranzitornih ishemijskih ataka (TIA) i moždanih udara uzrokovana stenozom unutrašnje karotidne arterije. Ishemija moždanog tkiva uzrokovana je smanjenjem krvotoka dužeg trajanja. Ukoliko dođe do brze ponovne uspostave krvotoka, tkivo se može u potpunosti oporaviti, a neurološki simptomi su samo prolazni. Prolazna pojava neurološkog deficita koja traje kraće od 24 h naziva se TIA.

Kad prekid krvotoka potraje dovoljno dugo nastaje smrt moždanog tkiva, najčešće kao posljedica začepljenja arterije koja opskrbljuje taj dio mozga. Uzrok može biti ugrušak nastao lokalno na mjestu suženja žile ili doplavljen arterijskom strujom krvi iz nekog udaljenog mjesta (veće arterije ili srčanih šupljina kod pacijenata s nepravilnim ritmom, najčešće atrijskom fibrilacijom).

Oko 85% moždanih udara su ishemijski, dok preostali postotak otpada na hemoragijske moždane udare. U tom slučaju dolazi do pucanja krvne žile i izljeva krvi u okolno tkivo.

Začepljene vratne žile i ateroskleroza

Karotidne i vertebralne arterije su u jednom dijelu svog toka dostupne pregledu ultrazvukom i mjerenju brzine protoka krvi. Color dopler flow imaging (CDFI) predstavlja osnovnu metodu prikaza karotidnih arterija.

Preporučuje se bolesnicima sa simptomima poremećene moždane cirkulacije (ispadi osjeta, motorike, govorni poremećaji, ispadi vidnog polja), ali i pacijentima koji spadaju u rizične skupine. Pri tome se misli na bolesnike koji imaju simptome periferne arterijske bolesti, koronarne bolesnike, kao i one bez simptoma s rizičnim čimbenicima (dijabetičari, neregulirani povišen arterijski tlak, povišene masnoće u krvi, pušači).

Najčešći uzrok suženja ili potpunog začepljenja karotidnih krvnih žila je ateroskleroza. Prema stupnjevima suženja žile razlikujemo početnu (manje od 50% promjera žile), umjerenu i značajnu stenozu (više od 75%) te okluziju žile. Osim stupnja stenoze važan je i izgled aterosklerotskog plaka i sastav na temelju čega se procjenjuje i opasnost od pucanja plaka i stvaranja udaljenog ugruška.

Prevencija i liječenje

Osnovu prevencije i liječenja čini promjena životnog stila i smanjenje rizičnih faktora za aterosklerozu (reguliranje glukoze i masnoća u krvi, krvnog tlaka, prestanak pušenja, smanjenje prekomjerne konzumacije alkohola, reguliranje tjelesne težine, fizički aktivniji stil života sukladno dobi).

Prestanak pušenja povezan je s brzim smanjenjem rizika od moždanog udara, pet godina nakon prestanka pušenja izjednačava se s rizikom kod nepušača. Rizik od moždanog udara značajno je povećan kod osoba koje piju dva ili više alkoholnih pića dnevno.

Medikamentozno liječenje podrazumijeva lijekove koji smanjuju mogućnost nastanka ugrušaka i stabiliziraju već nastale plakove na krvnim žilama.

Pacijenti s nepravilnim srčanim ritmom ili umjetnim srčanim zaliscima trebaju biti pod doživotnom terapijom lijekovima za razrjeđivanje krvi ako nema povećane opasnosti od krvarenja.

Kirurško liječenje rezervirano je za pacijente s visokim stupnjem stenoze (više od 75%) ali bez potpune okluzije, što je ranije moguće od zadnjeg ishemijskog incidenta, idealno unutar 2 tjedna. Najčešće se primjenjuje metoda zvana karotidna endarterektomija. Metoda može umanjiti rizik od moždanog udara, ali nosi rizik od komplikacija neposredno prije, za vrijeme i nakon operacije.