Kateterizacija srca: „zlatni standard“ u dijagnostici srčanih bolesti

Dijagnostička kateterizacija srca jest metoda uvođenja katetera u srce putem periferne vene ili arterije radi mjerenja tlaka, uzimanja uzoraka krvi ili prikazivanja srčanih prostora i krvnih žila injekcijom jodnog kontrasta.

Izvodi se u bolesnika s urođenim ili stečenim srčanim greškama, kao i onih s koronarnom bolešću, kod popuštanja srca i ozbiljnijih aritmija. U novije vrijeme često se na dijagnostičke metode nadovezuju intervencijski zahvati. 

Kateterizacija srca je „zlatni standard“ u dijagnostici mnogih srčanih bolesti, no novije neinvazivne metode su preuzele dio ranijih indikacija kateterizacije srca. Prvenstveno se tu misli na ultrazvuk srca, kojim se dobro vizualiziraju mnoge promjene srčanih struktura.

Indikacije za kateterizaciju srca

Kateterizacija srca se izvodi:

• kada se drugim metodama ne može postaviti sigurna dijagnoza,
• kod pripreme bolesnika za neki kardiokirurški zahvat,
• kada se očekuje mogućnost kateterske intervencije.

Kateterizacija srca kod prirođenih srčanih mana

Kod prirođenih srčanih mana, kada su u pitanju komunikacije na razini lijeve i desne pretklijetke ili lijeve i desne klijetke, kateterom se ulazi kroz venu u desnu pretklijetku. Tu se može izmjeriti tlak te uzeti uzorci krvi da se provjeri njena oksigenacija.

Ako krv iz vene ima manju oksigenaciju od krvi iz lijeve pretklijetke, to znači da se kroz neprirodnu komunikaciju na nivou pretklijetki miješa krv iz lijeve i desne pretklijetke, odnosno da postoji defekt atrijalnog septuma (pregrade). Pošto je tlak krvi veći u lijevoj nego u desnoj pretklijetki, to se oksigenirana krv kroz taj defekt ulijeva u desnu pretklijetku.

Ako je oksigenacija krvi jednaka u uzorku iz vene i iz lijeve pretklijetke, a bogatija kisikom u desnoj klijetki, to znači da postoji defekt septuma između klijetki i da oksigenirana krv stiže iz lijeve klijetke kroz taj defekt u desnu klijetku jer je tlak u vrijeme izgona krvi iz klijetki veći u lijevoj nego u desnoj klijetki.

Na sličnom principu se mogu dijagnosticirati mnoge srčane mane, kao i ocijeniti potrebe i mogućnost različitih zahvata na zatvaranju neprirodnih komunikacija ili, u konačnici, donijeti i odluke o većim kardiokirurškim zahvatima. Neprirodne komunikacije u srcu je potrebno čim prije zatvoriti, pa se time i opisane kateterizacije s mjerenjem oksigenacije krvi najčešće izvode kod djece.

Kateterizacija srca kod sumnje na koronarnu bolest

Kateterizacija srca se danas u odraslih bolesnika najčešće radi kod temeljite sumnje na koronarnu bolest. Tu se do lijeve polovice srca dolazi preko arterije. Ranije se to izvodilo isključivo preko femoralne arterije, u preponi, te se uzlazno aortom dolazilo do samog njenog početka, odnosno do odvajanja prvih dviju grana (lijeve i desne koronarne arterije koje svojom arterijskom krvlju dovode kisik i hranjive tvari srčanom mišiću).

U sam početak jedne koronarne arterije se uštrca kontrast koji prikaže prohodnost arterije i eventualna njena suženja, koja se u istom aktu prošire balon kateterom s tlakom nekoliko puta većim od tlaka u automobilskoj gumi. Moglo bi se postaviti pitanje kako ta relativno mala krvna žila ne prsne pod takvim tlakom? Balon ima tlak s puno atmosfera, ali je u svojoj distenziji limitiran na normalnu širinu koronarne arterije.

Nakon toga se uz pomoć katetera ugradi stent (potporanj). Potom se učini i snimka druge koronarne arterije te se vidi ima li na njoj suženja, pa se po potrebi i na njoj učini ista intervencija.

Kateterizacija srca kod težih poremećaja srčanog ritma

Kod težih poremećaja srčanog ritma (to su najčešće brzi ritmovi frekvencije i preko 220 otkucaja u minuti), gdje se srce nema vremena napuniti krvlju te radi napola prazno, preko katetera se mogu isprovocirati isti poremećaji ritma koji se i spontano javljaju.

Kateterom se, dakle, izvodi elektrofiziološko ispitivanje, kako bi se pronašao dodatni (aberantni) put provođenja električnog impulsa iz pretklijetki u klijetke, gdje kruženjem impulsa preko normalnog i aberantnog puta ili obrnuto, nastaje taj vrlo brzi srčani ritam. Nakon što se  kateterom otkriju ti putevi, presijecanjem dodatnog puta (elektrokauterizacijom preko katetera) se uspostavlja normalan srčani ritam.

Kateterizacija srca kod fibrilacije atrija

Kateterizacija se radi i kod uporne fibrilacije atrija, što se često vidi kod sredovječnih ili starijih ljudi, gdje je ritam srca potpuno nepravilan. To remeti normalnu hemodinamiku srca, a u takvoj aritmiji često nastaju ugrušci krvi u hrapavom dijelu (u aurikuli) lijeve pretklijetke. Ako se tromb prilijepljen uz stijenku pretklijetke otkine i otplovi krvnom strujom, najčešće izazove moždani udar. Zato se svakako nastoji uspostaviti normalni sinusni ritam.

Obično se najprije medikamentima pokuša uspostaviti sinusni ritam, a ako se ne uspije, pokuša se to postići udarom istosmjerne električne struje (defibrilatorom, preko prsnog koša). Ako se i dalje ne uspijeva održati sinus ritam nego se opet vraća u fibrilaciju atrija, pristupa se zahvatu. Uz lijek protiv zgrušavanja krvi, preko arterije se kateterom dođe u lijevu klijetku, pa odande u lijevu pretklijetku, gdje se preko katetera krioterapijom (zaleđivanjem) ili elektrokauterizacijom (spaljivanjem) izoliraju plućne vene na mjestu njihova utoka u lijevu pretklijetku. Upravo su mišićne stanice oko utoka plućnih vena u lijevoj pretklijetki odgovorne za nastanak fibrilacije atrija.

Blokiranjem širenja tih električnih impulsa od mjesta njihovog nastanka po ostalim dijelovima srca, omogućuje se vraćanje bolesnika u sinusni ritam, koji je normalni centar vodič električnih impulsa.

Kateterizacija srca preko arterije 

Kad je u pitanju kateterizacija srca preko arterije, ranije se isključivo izvodila putem femoralne arterije (u preponi). Krvarenje nakon kateterizacije se je zaustavljalo vrećicom pijeska kojim se je pritisnulo mjesto uboda. Držanje vrećice pijeska baš na mjestu uboda je bilo nesigurno (bolesnik zaspi, u snu se okrene, kompresija padne) te su bila moguća krvarenja, stvaranje aneurizmi (proširenja arterije na mjestu ulaska katetera u arteriju), pa i tromboza arterija te noge. To su ujedno bile i najčešće komplikacije.

Zato se u posljednje vrijeme kateter najčešće uvodi kroz radijalnu arteriju (na podlaktici iznad zapešća) jer je arterija dovoljnog kalibra za taj zahvat, mogućnost kompresije je odlična te su izbjegnute ranije komplikacije. Oporavak nakon radijalnog pristupa je znatno brži od femoralnog pristupa i traje dan-dva.