Influenca: svi sojevi gripe objašnjeni na jednom mjestu

Infekcije dišnog sustava su najučestalije bolesti kod ljudi. Velika većina je uzrokovana virusima, među kojima su najznačajniji rinovirusi, koronavirusi, virusi influence (gripe) i parainfluence, respiratorni sincicijski virus i adenovirusi.

Gripa je jedna od najstarijih poznatih bolesti, prvi točan opis dao je Hipokrat u 5. stoljeću prije Krista. Ostala je jedina klasična zarazna bolest koja ima potencijal pandemijskog širenja, a u 20. stoljeću zabilježene su tri pandemije (1918. god. nazvana španjolskom, potom 1957. azijska i 1968. hongkonška). Golema smrtnost od španjolske gripe koja je nadmašila i ratna zbivanja stimulirala je u međuratnom razdoblju snažnu izgradnju javnozdravstvenog sustava u mnogim zemljama svijeta.

Virusi gripe pripadaju porodici Ortomyxoviridae. Virusna ovojnica ima dva značajna antigena, N (neuraminidaza) i H (hemaglutinin), koji su podložni promjenama te omogućuju stalno stvaranje novih sojeva. Unutar ovojnice nalazi se virusna RNA (jednostruka zavojnica koja nosi virusni genom).

Potpuni naziv pojedinog soja virusa uključuje tip virusa, oznaku domaćina, geografsku oznaku mjesta i godinu kad je izoliran, te oznaku H i N varijanti.

Influenca tip A

Prirodni domaćin tipa A su divlje ptice koje obitavaju uz vodu (patke, guske, labudovi, galebovi, čigre). Influenca tip A prilagođen je svojim prirodnim domaćinima i kod njih infekcija ne uzrokuje znakove bolesti. Virus se umnaža u crijevima, izlučuje izmetom, prisutan je u velikoj količini u vodi u kojoj zaražene divlje ptice obitavaju. Međutim, Influenca A može zaraziti domaću perad (kokoši i pure), sisavce (konje, svinje) te čovjeka. Oni se nazivaju aberantnim domaćinima.

Barijera među različitim vrstama domaćina postoji zbog razlike u građi virusa i receptora domaćina. U aberantnim domaćinima virus je pod selekcijskim pritiskom. Razmnožava se u stanicama sluznice dišnog sustava i izlučuje sekretom. Poznato je 16 H i 9 N podtipova, koji su u gotovo svim međusobnim kombinacijama izolirani kod divljih ptica.

Ptičja gripa

Samo manji broj nađen je u aberantnih domaćina. Primjer je H5N1 tip („ptičja gripa“), koji je čest među divljim pticama, a 1997. je prvi put u Hong Kongu izoliran iz sekreta oboljele osobe. Virus nije razvio sposobnost prijenosa s čovjeka na čovjeka, što je spriječilo epidemiju. Sporadični slučajevi registrirani su nakon kontakta s izmetom zaražene peradi.

Svinjska gripa

Zanimljivo je da svinje posjeduju receptore za humane i ptičje podtipove virusa, što ih čini izvorom novih virusnih kombinacija s nepredvidivim svojstvima. 2009. godine izoliran je H1N1 tip nastao u svinjama koji je razvio sposobnost prijenosa među ljudima („svinjska gripa“). Unatoč velikim bojaznima od pandemije i visoke smrtnosti, H1N1 tip nastavlja se širiti kao ostali humani sezonski tipovi gripe i većinom se nalazi u sastavu sezonskog cjepiva.

Influenca tip B, C i D

Influenca tip B tipičan je virus za ljude. Opisana su dva temeljna tipa, Victoria i Yamagata, koji su manje podložni promjenama. Uzrokuje slične simptome kao i tip A te se samo temeljem kliničke slike ne mogu razlikovati.

Tip C se većinom javlja kod ljudi. Uzrokuje blagu bolest sličnu običnoj prehladi, do sad nije zabilježeno epidemijsko pojavljivanje. Tip D izoliran je 2011. godine kod svinja i goveda diljem svijeta, ali do sada nije zabilježen prijenos na čovjeka.

Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije u sezoni gripe 2019/2020 dominantni tipovi bili su A (H1N1) pandemijski tip, A (H3N2) i B (Victoria). U Republici Hrvatskoj u sezoni 2019/2020 prijavljeno je 59.725 oboljelih od gripe. Iste tipove virusa, ali bolje prilagođene varijante, sadržava i cjepivo protiv gripe za Sjevernu hemisferu u sezoni 2020/2021.