Bolesti endokrinog sustava koje podižu krvni tlak

Arterijska hipertenzija ili povišeni krvni tlak definira se kao trajni porast krvnog tlaka iznad 140/90 mmHg. Među najčešćim podjelama hipertenzije izdvaja se ona na primarnu ili esencijalnu te na sekundarnu.

Primarna i sekundarna hipertenzija

Primarna/esencijalna hipertenzija je najčešća, čini preko 90% udjela i odnosi se na ono što najčešće kolokvijalno i nazivamo arterijskom hipertenzijom. Nejasnog je uzroka, a najčešće se povezuje s različitom dinamikom napredovanja ateroskleroze.

Između 5 i 10% učestalosti arterijske hipertenzije odnosi se na sekundarnu hipertenziju. Njezino je ključno obilježje da se ona uzročno može definirati. Češće se javlja u mlađim dobnim skupinama i od velike je važnosti pravovremeno je prepoznati zbog sprječavanja nepovratnih oštećenja ciljnih organa i krvnih žila. Najčešći uzroci sekundarne hipertenzije povezani su sa sindromom opstruktivne apneje u snu, poremećajem spavanja usko povezanim s pretilošću. Po učestalosti slijede bolesti bubrežnog parenhima i bolesti renovaskularnog sustava poput suženja bubrežne arterije. Liječenjem hipertenzija povezanih s bolestima bubrega bave se specijalisti nefrolozi.

Endokrini uzroci hipertenzije

Dalje po učestalosti slijede bolesti endokrinog sustava. Rijetke su po pojavnosti, ali ne manje značajne. Pravovremeno učinjenom dijagnostičkom obradom i ciljanim liječenjem, ovisno i o dobi, može se očekivati i potpuno izlječenje hipertenzije.

#1 Primarni hiperaldosteronizam

Među češćim endokrinim uzrocima hipertenzije javlja se primarni hiperaldosteronizam. U literaturi susrećemo i naziv Connov sindrom, a riječ je o stanju neprimjereno visokog lučenja hormona aldosterona iz kore nadbubrežne žlijezde. Učestalost među osobama s hipertenzijom se procjenjuje između 5 i 15%, a kod razvijene rezistentne hipertenzije postotak je značajno veći te iznosi između 11 i 29%. Rezistentnu hipertenziju definiramo kao tip hipertenzije s manjkavim odgovorom u vidu postignute kontrole krvnog tlaka i nakon primjene tri antihipertenzivna lijeka.

Uzroci. U podlozi primarnog hiperaldosteronizma su benigni, ali hormonski aktivni tumor kore nadbubrežne žlijezde (aldosteronom) te idiopatska adrenalna hiperplazija.

Simptomi i znakovi. Osim povišenog krvnog tlaka kao ključnog kliničkog obilježja, od ostalih vodećih, iako manje specifičnih simptoma i znakova za izdvojiti su:

• mišićna slabost,
• konstipacija te
• kronični umor.

Dijagnosticiranje. Laboratorijski se ustanove povišene vrijednosti aldosterona uz snižen renin, a biokemijski se nerijetko nađu snižene koncentracije kalija (hipokalijemija). Hipokalijemija je popraćena metaboličkom alkalozom te povišenom koncentracijom natrija u krvi i u urinu (hipernatrijemija i hipernatriurija). Kod klinički osnovane sumnje na primarni hiperaldosteronizam, laboratorijski se određuje omjer aldosterona i renina (engl. aldosterone renin ratio – ARR). Ograničenje može predstavljati od ranije uvedena antihipertenzivna terapija što može utjecati na osjetljivost pretrage. Dodatne laboratorijske dijagnostičke mogućnosti su dodatni dijagnostički testovi s ciljem potvrde poput testa opterećenja fiziološkom otopinom, testa oralnog opterećenja solju, a u primjeni su i fludrokortizonski te kaptoprilski test. Slikovna nadopuna provedenog laboratorijskog ispitivanja su CT ili MR nadbubrežnih žlijezda. U slučaju dijagnostičkih nedoumica može se pristupiti nešto invazivnijim postupcima, poput analize aldosterona selektivnom kateterizacijom nadbubrežnih vena.

Liječenje. Kod jasno dokazanog jednostranog patomorfološkog supstrata (aldosteronom) liječenje je kirurško, a kod zahvaćenosti obje nadbubrežne žlijezde (adrenalna hiperplazija), liječenje je medikamentozno spironolaktonom i eplerenonom.

#2 Cushingova bolest/sindrom

Zajedničko obilježje Cushingova sindroma i Cushingove bolesti je prekomjerno lučenje hormona kortizola.

Uzroci. Uzročno gledano, Cushingova bolest uzročno potječe od hipofize i odnosi se na benigni, ali hormonski aktivni tumor hipofize (adrenokortikotropinom) koji svojom prekomjernom aktivnošću potiče prekomjerno lučenje hormona kortizola iz nadbubrežne žlijezde. Cushingov sindrom razlikuje se samo u izvoru lučenja kortizola, a u ovom slučaju radi se o hormonski aktivnom tumoru nadbubrežne žlijezde koji autonomno luči prekomjerne količine kortizola.

Simptomi i znakovi. Ključna klinička obilježja Cushingove bolesti i sindroma odraz su kronične hipersekrecije kortizola i obuhvaćaju:

• centralnu pretilost,
• crvenilo lica,
• vratnu grbu (engl. buffalo hump),
• pojavu ljubičastih strija po tijelu.

Dijagnosticiranje. Laboratorijski se, osim hiperkortizolemije, nerijetko nađe hipokalijemija uz povišene vrijednosti glikemije. Dodatna laboratorijska potvrda predstavlja test supresije kortizola s 1 mg deksametazona.

Liječenje. Ciljano liječenje Cushingove bolesti i sindroma najčešće je kirurško.

#3 Hipertireoza

Ubrzani rad štitnjače najčešće se manifestira kao Gravesova bolest, a među rjeđim uzrocima u praksi se susrećemo s toksičnim adenomom i toksičnom multinodoznom strumom.

Među ostalim tipičnim kliničkim znakovima hipertireoze, nerijetko kao popratni znak se nađe i arterijska hipertenzija.

#4 Feokromocitom

Feokromocitom je tumor srži nadbubrežnih žlijezda i odlikuje se paroksizmalnim, odnosno sporadičnim lučenjem prekomjernih količina adrenalina i noradrenalina.

Simptomi i znakovi. Ključna klinička obilježja su:

• paroksizmalna hipertenzija,
• lupanje srca,
• bljedoća i
• „lupajuća“ glavobolja.

Dijagnosticiranje. Krvne pretrage zbog paroksizmalnog karaktera lučenja nisu primjeren način dijagnostičke procjene, nešto pouzdanije su analiza metanefrina i normetanefrina u 24-satnom urinu. Slikovna dijagnostika obuhvaća CT ili MR nadbubrežnih žlijezda te nuklearno scintigrafsku metodu scintigrafija MIBG.

Liječenje. Po kompletiranoj dijagnostičkoj obradi, izbor liječenja je kirurška operacija.

ZAKLJUČNO

Iako endokrini uzroci hipertenzije sveukupno gledano nisu česti, u odnosu na esencijalnu hipertenziju značajno češće pogađaju mlađe osobe i predstavljaju rizični čimbenik razvoja bolesti srca i krvnih žila.

Danas raspolažemo suvremenim laboratorijskim i slikovnim metodama koje predstavljaju pouzdan dijagnostički protokol i odgovarajuću pripremu za ciljano liječenje. Najčešći izbor liječenja u različitim oblicima sekundarne hipertenzije je kirurško.

Ovisno o dobi i duljini trajanja bolesti, pravovremena dijagnostička obrada i liječenje mogu dovesti i do izlječenja arterijske hipertenzije.

Dodatne stručne savjete potražite u Poliklinici Perić-Staničić.